ဘေစာျဖဴမင္း (ေျမာက္ဦးေခတ္) (ရခုိင္သကၠရာဇ္ ၈၂၀-၈၄၄) (ခရစ္ ၁၄၅၈ ႏွစ္မွ ၁၄၈၂)

*******************************************************************

ဘေစာျဖဴမင္းဒဂၤါးသည္ (ရခုိင္သကၠရာဇ္ ၈၂၀-၈၄၄) ၊ (ခရစ္ ၁၄၅၈ ႏွစ္မွ ၁၄၈၂) ကာလ အတြင္း ေျမာက္ဦးထီးနန္းတြင္ (၂၄)ႏွစ္တုိင္တုိင္ စုိးစံခဲ႔ေသာ ရခုိင္ဘုရင္တစ္ပါးျဖစ္သည္။ ထုိမင္း ဒဂၤါး မွာ( အခ်င္း ၂၇ မွ ၃၀ မီလီမီတာ) အထိရွိၾကၿပီး၊ (အေလးခ်ိန္ ၁၀. မွ ၁၀.၁၈ ဂရမ္) အထိ ရွိၾကသည္။ ဒဂၤါးမ်က္ႏွာ ႏွစ္ဘက္စလုံး၌္ ပါရွန္စာျဖင္႔ ေရထုိးခပ္ႏွိပ္ထားသည္။ ဒဂၤါးေရွ႕ဘက္၌- “Al-muwayidu ba- tayid/ al-rahman khalitat allah/bi-al-hujat wa al –burhan" (အလ္ မူ၀ါယိဒူ ဘ-တယိဒ္/ အလ္-ရဟ္မန္ ခါလိ္ဖတ္ အလႅာဟ္/ ဘီ အလ္-ဟူဂ်တ္ ၀ါအလ္ဘာဟန္) ဟူ၍လည္းေကာင္း၊ ေနာက္ဘက္၌- “Nasir al-dunya/ wa al- din abu/ al- mujahid Mahmud/ shah al- sultan” ( နဆား အလ္ -ဒူည/၀ါ အလ္ ဒင္ အဘူ/ အလ္ မူဂ်ဟဒ္ မဟ္မဒ္ / သ်ာ အလ္ ဆူလတန္) ဟူ၍ လည္းေကာင္း ဖြင္႔ဆုိၾကသည္။ ဘေစာျဖဴမင္းသည္ သူ႔ဖမည္းေတာ္ မင္းခရီ နတ္ရြာစံၿပီးေနာက္ ရခုိင္ျပည္ေျမာက္ဦးေရႊနန္း ေတာ္၌ မင္းျဖစ္လာသည္။ သူ႔ဖခမည္းေတာ္လက္ထက္ ရခုိင္တုိ႔၏ အေနာက္ဘက္ပုိင္နက္မွာ ပင္း၀ါအ ထိ သိမ္းယူႏုိင္ခဲ႔သည္။ ဘေစာျဖဴမင္း နန္းတက္လာၿပီးေနာက္ ( ေအဒီ-၁၄၅၉ ) ခုႏွစ္တြင္ ဘဂၤလားေဒသမွ စစ္တ ေကာင္းအထိကုိ တုိက္ခုိက္ေအာင္ျမင္ခဲ႔ေသာ္လည္း ၾကာရွည္စြာ မထိန္းခ်ဳပ္နုိင္ခဲ႔ဟု ႏုိင္ငံျခားမွတ္တမ္း မ်ား၌ေဖာ္ျပၾကသည္။ ရခုိင္သမုိင္း ရာဇ၀င္ မွတ္တမ္းမ်ား၌ ဘေစာျဖဴမင္းသည္ စစ္တေကာင္းကုိ မည္ သည့္ကာလထိ ထိန္းခ်ဳပ္ခဲ႔ေၾကာင္း အတိအက်ေဖာ္ျပထားသည္ကုိ မေတြ႔ရေပ။ ဘေစာျဖဴမင္းသည္ ရတနာစံေရြး၊ရတနာသိဂၤ၊ ေဗာဓိေရႊဂူ၊သုံးက်ိပ္တစ္ဆူ၊ရတနာမွန္ကင္း၊ ေရႊၾကာသိမ္ဘုရား၊တကၠသီလာဘုရား၊မဂၤလာတပ္ေတာ္ရာေစတီတုိ႔ကုိတည္ထားကာ ကုသုိလ္ေကာင္း မႈမ်ားျပဳလုပ္ခဲ႔ေသာ ဗုဒၶဘာသာ၀င္မင္းတစ္ပါးျဖစ္သည္။ ေလးျမွားအတတ္၌ သူမတူေအာင္ တစ္ဘက္ကမ္းခတ္ ကၽြမ္းက်င္ တတ္ေျမာက္ေသာမင္း လည္းျဖစ္သည္။ ဤမင္းလက္ထက္တြင္ သီဟိုဠ္ကၽြန္းမွ ပိဋကတ္သုံးပုံ အစုံဆက္သလာသည္။ ယင္းအျပင္ ဘေစာျဖဴ ထိီးနန္းစံေနသည့္(သကၠရာဇ္ - ၈၂၀-၈၄၄) ကာလအတြင္း အက်ဳံး ၀င္ေသာ အလွဴကမၺည္းေက်ာက္စာတစ္ခ်ပ္ကုိလည္း ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕၊ နန္းက်ားေက်းရြာ နန္းက်ားဘုရား သိမ္ေတာ္အတြင္း ေတြ႔ရွိရသည္။ ထုိ႔ေၾကာင္႔ ဤေက်ာက္စာကုိ ဘေစာျဖဴမင္း ေရးထုိးခဲ႔ေသာ ေက်ာက္ စာဟု ယူဆႏုိင္ဖြယ္ရွိသည္။ အေၾကာင္းမွာ ထုိေက်ာက္စာ၌ [ “ သၾကစ္ရာဇ္ ၈၃၀၊ ဆင္ျဖဴသွ်င္မင္း၊ ေလတစ္ဘက္လွဴေတာမူ၊ ေတာင္လည္းေလာင္ၾကက္အဖ်ာထိ”] ဟူေသာ စကားလုံးမ်ားကုိ ေရးထုိးပါရွိရာ၊ ေက်ာက္စာပါ “ဆင္ျဖဴသွ်င္မင္း” ဟူေသာစကားရပ္ႏွင္႔ “သၾကစ္ ၈၃၀” ဟူေသာစကားရပ္တုိ႔ေၾကာင္႔ ကုသုိလ္ျပဳလုပ္ေရးထုိးသူမွာ တုိင္းျပည္၏ဘုရင္မင္း ကို ညႊန္းဆုိေၾကာင္း သိႏုိင္သည္။ ဤေက်ာက္စာပါ စကားရပ္ေၾကာင္႔ ဘေစာျဖဴမင္းသည္ ေျမာက္ဦးေခတ္တြင္ ဆင္ျဖဴသွ်င္ဘြဲ႕ကုိ အေစာဆုံးခံယူေသာ မင္းတစ္ပါးျဖစ္သည္ဟု မွတ္ယူနုိင္သည္။ ဘေစာျဖဴမင္းလက္ထက္တြင္ ရခုိင္ စာဆုိေတာ္ ဗဒူမင္းညိဳ ေပၚထြန္းခဲ႔သည္။ဗဒူမင္းညိဳသည္ ဘေစာျဖဴမင္း၏သမီးေတာ္ ေမွာက္ေတာ္မင္း သမီးအတြက္ ပုခက္ ယိုင္းယင္လြဲရာ၌ သီဆုိရန္ ေမွာက္ေတာ္မင္းသမီးဧခ်င္းကုိ ေရးစပ္ခဲ႔သည္။ ယင္း ဧခ်င္းကုိ ရခုိင္မင္းသမီးဧခ်င္းဟူ၍လည္း ေခၚၾကသည္။ ဗဒူမင္းညိဳေရးစပ္ခဲ႔ေသာ ေမွာက္ေတာ္ဧခ်င္းသည္ ရခုိင္ရာဇ၀င္ကုိ လကၤာျဖင္႔ ေရးစပ္ကာ သီဆုိထားေသာ ရခုိင္ရာဇ၀င္လကၤာတစ္ခုဟုလည္း မွတ္ယူႏုိင္သည္။ ဘေစာျဖဴမင္းဒဂၤါးကုိ အဂၤလိပ္လူမ်ိဳး ေအ ပီ ေဖယာ (A.P Pyayre )၏ ဒဂၤါးသမုိင္းစာအုပ္၌ ပါရွန္စာႏွစ္ဖက္ပါေသာ ရခုိင္ဒဂၤါးဟူ၍ အေစာဆုံးအသိအမွတ္ျပဳခဲ႔သည္။ ေရွးေဟာင္းဒဂၤါးမ်ားကုိ ေလလံတင္ေရာင္းခ်ေသာ ကမၻာေက်ာ္ ေလလံ၀က္ဆုိက္တစ္ခုျဖစ္ ေသာ www. numisbids.com.၌ ဘေစာျဖဴမင္း၏ ဒဂၤါးအေလးခ်ိန္ကုိ (၁၀. ၅၁ ဂရမ္)ေဖာ္ျပထားသည္ ကုိေတြ႔ရၿပီး၊ ဘုရင္ဘေစာျဖဴ၏ ပါရွန္ဘြဲ႔အမည္ကုိလည္း “Nasir al-Din Mahmud, နဆား အလ္- ဒင္ မဟမၼဒ္” ဟု ေရးသားေဖာ္ျပထားသည္။ ဘေစာျဖဴမင္းဒဂၤါးသည္ ယေန႔အထိ ေတြ႔ရွိရသမွ်ေသာ ေျမာက္ဦးေခတ္၌ သုံးစြဲခဲ႔ေသာဒဂၤါး မ်ားတြင္ အေစာဆုံးဒဂၤါးျဖစ္သည္။ ရတနာစံေရြး၊ရတနာသိဂၤ၊ ေဗာဓိေရႊဂူ၊သုံးက်ိပ္တစ္ဆူ၊ရတနာမွန္ကင္း၊ ေရႊၾကာသိမ္ဘုရား ၊တကၠသီလာဘုရား၊မဂၤလာတပ္ေတာ္ရာေစတီတုိ႔ကုိတည္ထားခဲ႔ေသာ ပါရွန္စာ ႏွစ္ဖက္ေရးထုိးပါရိွေသာ ေျမာက္ဦးေခတ္ ရခုိင္ဘုရင္ဒဂၤါးမ်ားကုိ ေျမမရိွ၊ ႏုိင္ငံမရိွ၊ မင္းမရိွေသာ ဘဂၤလီမ်ားက ရခုိင္ေျမသည္ ငါတုိ႔ဘုိးဘြားပုိင္ေျမျဖစ္သည္ဟု ေျပာဆုိမည္ဆုိလွ်င္ ဘဂၤလီေခၚေတာမင္း ခပ္ႏွိပ္ခဲ႔ေသာ ဒဂၤါးတစ္ျပား၊ ေက်ာက္စာတစ္ခ်ပ္၊ ေစတီတစ္ဆူ၊ ဆင္းတုတစ္ဆူေလာက္ သက္ေသျပေပးၾကပါ။ ဘဂၤလီမိတ္ေဆြတုိ႔ က်မ္းကုိး- ၁။ ဦးစံသာေအာင္၊ဦး။ (၁၉၇၉)။ ရခုိင္ဒဂၤါးမ်ား။(စာ-၃၄၊ပုံ-၂၁ -ခ) ၂။ ဦးေအာင္ေဇယ် -ဓည၀တီ။ (၂၀၀၃)။ ရကၡပူရေၾကးမုံက်မ္း၊(စာ -၂၆၃-၂၉၂) ၃။ ဦးဦးသာထြန္း၊ဦးေက်ာ္ထြန္းေအာင္။(၂၀၁၇)။ ရခုိင္ေက်ာက္စာေပါင္းခ်ဳပ္။ ရန္ကုန္။ မဂၤလာစာေပ။ ၄။ ေအာင္ဇံ ။ေရွးရခုိင္သမုိင္းမ်ားအေပၚ ယခုေခတ္သမုိင္းသုေတသီတုိ႔၏အျမင္။ ေျမာက္ဦးေရႊေျမမဂၢဇင္း၊အမွတ္၁။(စာ-၁၂၆/၁၂၈) ) ၅။ ေအာင္ဇံ။ ရခုိင္မဂၢဇင္း (အမွတ္-၃၀)။ ေျမာက္ဦးေခတ္ဦး ရခုိင္မင္းတုိ႔၏ ဒဂၤါးမ်ား(စာ-၁၉၁) ၆။ Mitchiner,Michael. The Land of Water Coinage and History of Bangladesh And Later Arakan.(p-107) ၇။ https://www.numisbids.com/n.php?p=lot&sid=723&lot=1140