မင္းေဒါလ်ာ(ခ) မင္းသုေဒၶါလွ်ာ(ခ) ေမာခုသ်ာ (ရခုိင္သကၠရာဇ္ ၈၄၄-၈၅၄၊ ေအဒီ ၁၄၈၂-၁၄၉၂)

*********************************************************************

မင္းေဒါလ်ာသည္ ဖခမည္းေတာ္ ဘေစာျဖဴမင္းအားး ပုန္ကန္၍ နန္းတက္လာသူျဖစ္သည္။ ဤမင္းလက္ထက္ (ေအဒီ ၁၄၈၇) ခုႏွစ္တြင္ စစ္တေကာင္းကုိ သိမ္းယူႏုိင္ခဲ႔ၿပီး၊ တရိပူရ ကုိလည္းတုိက္ ခုိက္ေအာင္ျမင္ခဲ႔သည္။ မင္းေဒါလ်ာနတ္ရြာစံၿပီးေနာက္ စစ္တေကာင္းသည္ ရခုိင္၊ ဆူလတန္အင္ပါယာ၊ တရိပူရတုိ႔ အားျပိဳင္ရာေဒသျဖစ္ေသာေၾကာင္႔ ရခုိင္တုိ႔ စစ္တေကာင္ၿမိဳ႕ကုိ လက္လႊတ္ရၿပီး၊ ရာမူး၊ ပင္း၀ါအထိ ဆုတ္ေပးလုိက္ရသည္။ မင္းေဒါလ်ာသည္ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ လက္ဆည္ကန္အနီး ေတာင္တန္းထိပ္၌ ဗုဒၶစာေပက်မ္း ဂန္လာ သုံးဆယ္႔တစ္ဘုံ တည္ရွိမႈကုိ အေၾကာင္းျပဳ၍ ေလ်ာင္းေတာ္မူဘုရားတစ္ဆူကုိ ၀ုိင္းရံလွ်က္ တံ တုိင္းပတ္လည္ မုခ္ဂူငယ္မ်ား၌ ဗုဒၶဆင္းတုေတာ္ (၃၁) ဆူကုိ တည္ထားခဲ႔ေသာ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ မင္းတစ္ပါးျဖစ္သည္။ မင္းေဒါလ်ာသည္ ဒဂၤါးႏွစ္မ်ိဳး ထုတ္လုပ္ခဲ႔၏။ ပထမဒဂၤါးမွာ ဆင္ျဖဴေတာ္မရမီက ခပ္ႏွိပ္ေသာဒဂၤါးျဖစ္ၿပီး၊ ဒုတိယဒဂၤါးမွာ ဆင္ျဖဴေတာ္ ရၿပီးေသာအခါ ခပ္ႏွိပ္ေသာ ဒဂၤါးျဖစ္သည္။ ထုိ႔ေၾကာင္႔ ပထမဒဂၤါးကုိ မင္းေဒါလ်ာ ဟု ေဖာ္ျပၾကၿပီး၊ ဒုတိယဒဂၤါးကုိ ဆင္ျဖဴရွင္မင္းေဒါလ်ာ ဟုေဖာ္ျပၾကသည္။ မင္းေဒါလ်ာေနာက္ပုိင္း ဆက္ခံေသာမင္းမ်ား သည္ ဒဂၤါးမ်ားကုိ ရာမူးပင္း၀ါ ဒဂၤါးစက္ရုံမွ ခပ္ႏွိပ္ခဲ႔ၾကသည္။ မင္းေဒါလ်ာဒဂၤါးမ်ား၏ (အခ်င္းမွာ ၂၆ မီလီမီတာ မွ ၂၉ မီလီမီတာ)ထိရွိၾကၿပီး၊ အေလး ခ်ိန္မွာ (၉.၆ ဂရမ္ မွ ၁၀.၀၄ ဂရမ္) အထိ ရွိၾကသည္။ ဆင္ျဖဴသွ်င္ မင္းေဒါလ်ာ ဒဂၤါးႏွစ္ဘက္ စလုံးတြင္ ဆင္ျဖဴသွ်င္ ဘေစာျဖဴ ဒဂၤါးကဲ႔သုိ႔ ပါရွန္စာျဖင္႔ ေရးထုိးခပ္ႏွိပ္ထားသည္။ မင္းေဒါလ်ာမင္း ဆင္ျဖဴေတာ္ မရမီက ခပ္ႏွိပ္ခဲ႔ေသာ ဒဂၤါးတြင္ ေရွ႕ဖက္၌ - (Kalima+chatsanah ) ကလီမာ + ခတ္ဆနဟ္ ဟူ၍လည္းေကာင္း၊ ေက်ာဖက္၌ - Al-sultan/ bin al-sultan / taj al-dunya wa al- din/ abu al- faith Dhal(ia)/ (Bin ***) အလ္ ဆူလတန္/ဘင္-အလ္ဆူလတန္/တဂ္အလ္ဒန္ည၀ါအလ္ဒင္/အဘူအလ္ဖတိဟ္ဒဟ္လီယာ/(ဘင္***) ဟူ၍ လည္းေကာင္း ဖြင္႔ဆုိၾကသည္။ ဆင္ျဖဴေတာ္ရၿပီး ခပ္ႏွိပ္သည့္ မင္းေဒါလ်ာ ဒဂၤါး ေရွ႕ဘက္၌ပါေသာစာကုိ - (Al- sultan/ bin al – sultan/ taj al- dunya/ wa al- din) = “ဆူလတန္/ ဘင္-အလ္ဆူလတန္/ တဂ္် အလ္ ဒန္ ည/ ၀ါအလ္ဒင္” ဟူ၍လည္းေကာင္း၊ ေက်ာဘက္၌ ပါေသာစာကုိ-(Abu al-nasr/ Saheb Fil/ Dauliya muzaffar/ Shah al- sultan)= “အဘူ အလ္ နာစ္/ ဆဟိဘ္ဖိလ္/ ဒအူလီယာမူဇဖ္ဖား/သွ်ား အလ္ဆူ လတန္” ဟူ၍လည္းေကာင္း ေဖာ္ျပၾကသည္။ ေလ်ာင္းေတာ္မူဘုရားႏွင္႔ (၃၁)ဘုံဘုရားကုိ တည္ထားခဲ႔ေသာ ရခုိင္မင္းတစ္ပါးကုိ ထုိမင္းခပ္နိွပ္ခဲ႔ ၌ ပါရွန္စာ ေရးထုိးပါရိွျခင္းေၾကာင္႔ ငါတုိ႔မူဆလင္မင္းျဖစ္သည္ဟု ေရးသားေျပာၾကားေဖာ္ျပေနသူမ်ား အရွက္တရားနည္းနည္းရိွၾကပါလုိ႔ ေျပာပါရေစ။ ကုိးကား -၁။ စံသာေအာင္ ၊ဦး။ (၁၉၇၉)။ ရခုိင္ဒဂၤါးမ်ား။ (ႏွာ-၃၄-၃၅) ၂။ ေအာင္ဇံ။ ရခုိင္မဂၢဇင္း (အမွတ္-၃၀)။ ေျမာက္ဦးေခတ္ဦး ရခုိင္မင္းတုိ႔၏ ဒဂၤါးမ်ား(စာ-၁၉၁-၁၉၂) ၃။ ေအာင္ေဇယ်(ဓည၀တီ)။ ရကၡပူရေၾကးမုံက်မ္း၊ (စာ-၂၉၀) ၄။ Mitchiner,Michael.(2000).The Land Water ( p-107)